PENYAKIT-PENYAKIT TERNAKAN

Sedikit panduan yang amat penting bagi mengenalpastian tanda - tanda penyakit pada ternakan  dan mengenalpasti punca penyakit  serta dapat memudahkan kerja-kerja memberikan rawatan yang bersesuaian terhadap ternakan tersebut

Selain itu, melalui panduan penyakit-penyakit ternakan ini membolehkan tindakan pencegahan, pembasmian dan pengawalan dapat dilakukan dengan lebih pantas dan berkesan di peringkat lapangan.

Penyakit Ternakan ini juga mengandungi penyakit - penyakit yang biasa menjangkiti ternakan yang melibatkan risiko kerugian ekonomik serta zoonotik walaupun tidak pernah belaku di Negeri ini namun dapat memberi impak yang besar terhadap kerugian dan risiko keselamatan kesihatan awam.

PENYAKIT WAJIB LAPOR

Penyakit-penyakit berkaitan ternakan ruminan merujuk kepada Kaedah-Kaedah Pemeriksaan Daging 1985 dan Buku Panduan Senarai Penyakit Wajib Lapor

 Merujuk pada 

Arahan Prosedur Tetap Veterinar Malaysia (APTVM)  PENGURUSAN INDEKS PENYAKIT HAIWAN  No. Dokumentasi: APTVM 24(a): 1/2011

PROSEDUR PENYEMBELIHAN TERNAKAN BERPENYAKIT DI RUMAH SEMBELIH JABATAN 

Prosedur penyembelihan ternakan berpenyakit di Rumah Sembelih Jabatan adalah tertakluk dengan syarat-syarat dan keperluan semasa Rumah Sembelih termasuk caj Fi perkhidmatan semasa yang berkuatkuasa di bawah Kaedah-Kaedah Binatang (Kawalan Penyembelihan) 2009.

Penyakit Kuku dan Mulut (FMD)

 1. Dokumen:

 i.dokumen pengesahan penyakit oleh Pihak DVS Negeri

 ii.Permit pindah ternakan 

2. Penyembelihan bagi ternakan berpenyakit dijalankan terakhir dan ternakan yang sihat disembelih sehingga selesai terlebih dahulu. 

3. Daging boleh dimakan. Tulang dan nodus limfa perlu dibuang (deboned°landed) dan dilupuskan dengan cara yang sesuai (bakar/tanam). Penjualan daging hanya boleh dibuat dalam Kawasan setempat/mukim yang sama (rujuk PVM 1(9):3/2022) 

4. Pelupusan disediakan dan diuruskan oleh Negeri/pihak yang menghantar ternakan(rujuk APTVM 22(e):1/2010) Penghapusan) 

5. Cuci dan disinfek rumah sembelih 

Kawalan Pemindahan & Sembelihan Ternakan

• Haiwan yang akan dipindah keluar dari Kelantan perlu divaksin untuk tujuan pembiakan dan penyembelihan.
• Pemindahan haiwan dibenarkan selepas 14 hari haiwan disuntik P2 atau booster.
• Semua haiwan dalam gerompok yang disahkan dijangkiti FMD (sama ada haiwan yang menunjukkan tanda klinikal FMD atau tidak) hendaklah dihapuskan melalui cara penyembelihan in-situ (Rujuk Lampiran 8: Standard Operating Procedur (SOP) Penyembelihan Ternakan Berpenyakit Kuku & Mulut (FMD) secara in-situ, nombor rujukan surat: JPV/PBS(K)/600-1/2/3Jld.4( ) bertarikh 20 Disember 2019 yang telah dipinda) di bawah pengawasan PPVN dengan segera. Bahagian kepala dan nodus limpa wajib dilupuskan. Ini bagi mengurangkan risiko penyebaran virus FMD ke persekitaran dan perebakan penyakit kepada haiwan rentan yang lain.
• Penghapusan secara sembelihan di rumah semebelih boleh dijalankan bagi haiwan yang tidak menunjukkan tanda klinik FMD dengan pengawasan PPVN. Pihak MAQIS perlu membuat pengesahan penghapusan melalui sembelihan di rumah sembelih. Pihak rumah sembelih perlu membuat pengesahan sembelihan yang dijalankan menggunakan Borang Pengesahan Penghapusan di Rumah Sembelih (Rujuk Lampiran 9). Bahagian kepala dan nodus limpa wajib dilupuskan.

Penyembelihan in-situ

• Haiwan yang disembelih in-situ (dalam kawasan kuarantin) perlu dibuang tulang dan nodus limfa. Hanya daging dibenarkan untuk dijual dan dimakan dalam mukim yang sama.
• Bagi penghapusan in-situ, PBV perlu memastikan kemudahan penyembelihan yang minima dan sesuai.

Penyakit Brucellosis 

1. Dokumen:

 i.dokumen pengesahan penyakit oleh Pihak DVS Negeri 

ii.Permit pindah ternakan 

2. Penyembelihan bagi ternakan berpenyakit dijalankan terakhir dan ternakan yang sihat disembelih sehingga selesai terlebih dahulu. 

3. Pelepasan daging: 

i. Brucella abortus (primer affect: ruminan besar) - Daging boleh dimakan manakala organ pembiakan (termasuk testis dan kelenjar susu/udder) hati,ginjal dan limpa hendaklah dilupuskan. 

ii. Brucella melitensis (primer affect: ruminan kecil) – total condemn / dilupuskan sepenuhnya

iii. Brucella suis (babi)- Daging boleh dimakan manakala organ pembiakan (termasuk testis dan kelenjar susu/udder) hati,ginjal dan limpa hendaklah dilupuskan. (rujuk PVM 1(4):2/2020)

dari ternakan yang dijangkiti _B.abortus_ dan _B.suis_ boleh dikeluarkan manakala daging dan semua organ dalaman dari ternakan dijangkiti _B.melitensis_ wajib dilupuskan. Organ reproduktif yang dijangkiti _B.abortus_ dan _B.suis_ wajib dilupus dan tidak boleh dimakan,Organ dalaman lain boleh dimakan bergantung keputusan pemeriksa daging di RSJ. (rujuk PVM 1(4):2/2020) 

4. Pelupusan disediakan dan diuruskan oleh Negeri/pihak yang menghantar ternakan (rujuk APTVM 22(e):1/2010) Penghapusan) 

5. Cuci dan disinfek rumah sembelih

Kawalan Pemindahan Ternakan

• Pemindahan ternakan bagi tujuan penyembelihan dan pemeliharaan / pembiakbakaan perlu disaring mengikut syarat – syarat yang telah ditetapkan dalam Syarat Pemindahan Ternakan dan Produk semasa.

Penyembelihan, Penghapusan dan Pelupusan

• PPVN mengeluarkan surat arahan penghapusan kepada penternak yang terlibat.
• Bagi kes Brucella melitensis, ternakan yang positif mesti dihapuskan sepenuhnya (total condemn). Rujuk APTVM Penghapusan.
• Bagi kes Brucella abortus, ternakan yang positif hendaklah ditanda dan direkod dan seterusnya disembelih. Penyembelihan hendaklah dilakukan di bawah pengawasan PBV di rumah sembelih jabatan atau yang berlesen. Daging boleh dimakan manakala organ pembiakan (termasuk testis dan kelenjar susu / udder), hati, ginjal, dan limpa hendaklah dilupuskan.
• Bagi kes Brucella suis, babi yang positif hendaklah disembelih dibawah pengawasan PBV dirumah sembelih jabatan atau yang berlesen. Daging boleh dimakan manakala organ pembiakan (termasuk testis dan kelenjar susu / udder), hati, ginjal, dan limpa hendaklah dilupuskan
• Permit perjalanan ternakan lembu, kerbau dan babi yang positif dikeluarkan kepada penternak sebelum ternakan dipindahkan ke rumah sembelih.

Kawalan Hasil Ternakan

A) Daging

1. Daging dari ternakan yang dijangkiti B.abortus dan B.suis boleh dimakan.
2. Daging dari ternakan yang B.melitensis tidak boleh dimakan dan wajib dilupuskan.

B) Organ dalaman

1. Organ reproduktif yang dijangkiti oleh Brucella abortus dan Brucella suis wajib dilupus dan tidak boleh dimakan. Organ dalaman lain boleh dimakan bergantung keputusan pemeriksaan daging yang dijalankan oleh pemeriksa daging di rumah sembelih.
2. Semua organ dalaman yang dijangkiti Brucella melitensis wajib dilupuskan.

Bayaran wang ehsan

• Bagi tujuan pemberian bayaran wang ehsan ternakan perlu diuji dengan ujian saringan diikuti dengan ujian pengesahan.
• Borang pampasan hendaklah diisi oleh PBV dan disertakan bersama untuk proses penyembelihan ternakan.
• Borang pampasan perlu disahkan oleh PBV di rumah sembelih dan dikembalikan kepada Ketua Bahagian Kesihatan DVS Negeri untuk urusan pembayaran wang ehsan.
• Ketua Bahagian Kesihatan DVS Negeri akan menghantar dokumen lengkap kepada Bahagian Pengurusan Biosekuriti Veterinar dan SPS, Ibu Pejabat Perkhidmatan Veterinar Putrajaya untuk menguruskan proses bayaran wang ehsan.

Penyakit Tuberculosis

Kawalan Pemindahan Ternakan

• Lembu, kerbau, kambing, bebiri dan rusa dari kelompok mestilah sentiasa di bawah pengawasan DVSN dan telah disahkan bebas TB, boleh dibenarkan untuk pindah atau pergerakan tanpa ujian dengan syarat disertakan dengan SKV.
• AKP dan SKV yang dikeluarkan oleh DVSN yang membenarkan pemindahan dan pergerakan lembu, kerbau, kambing, bebiri atau rusa mestilah mematuhi syarat yang telah ditetapkan di atas; (APTVM: Penyediaan Sijil Kesihatan Veterinar dan APTVM: Pengurusan Kebenaran Pindah Haiwan dan Produk Haiwan Antara Negeri di Malaysia

Rumah Sembelih

• Ternakan yang dihantar untuk sembelih hendaklah dijalankan pemeriksaan ante dan post mortem. Mana-mana karkas yang mempunyai abses, hendaklah diambil sampel dan dihantar ke makmal untuk tujuan pengesahan.
• Keseluruhan karkas mestilah dilupuskan dan ditegah dari dimakan
• Borang asing singkir dan pampasan hendaklah diisi. Pampasan hendaklah diproses dan dibayar. (Rujuk APTVM: Penghapusan)

Penyakit Kulit Kental /Lumpy Skin Disease (LSD) 

1. Dokumen: 

i.dokumen pengesahan penyakit oleh Pihak DVS Negeri 

ii.Permit pindah ternakan 

2. Penyembelihan bagi ternakan berpenyakit dijalankan terakhir dan ternakan yang sihat disembelih sehingga selesai terlebih dahulu. 

3. Karkas perlu diperiksa oleh pemeriksa daging untuk menentukan sama ada daging sesuai dijadikan makanan manusia (dilupuskan separa) atau dilupuskan secara menyeluruh bergantung keterukan lesi. Keseluruhan karkas atau bahagian karkas seperti kulit atau organ dalaman yang mempunyai jangkitan hendaklah dilupuskan. (rujuk PVM 2(11):1/2021) 

4. Pelupusan disediakan dan diuruskan oleh Negeri/pihak yang menghantar ternakan (rujuk APTVM 22(e):1/2010) Penghapusan) 

5. Cuci dan disinfek rumah sembelih

Kawalan Pemindahan Ternakan

• Ternakan bagi tujuan penyembelihan dan pemeliharaan / pembiakbakaan hendaklah diperiksa tanda-tanda klinikal LSD mengikut syarat- syarat yang telah ditetapkan dalam Syarat Pemindahan Ternakan dan Produk (tertakluk kepada perubahan dari semasa ke semasa)
• Jika terdapat tanda klinikal LSD, indeks penyakit perlu diaktifkan dan langkah-langkah kawalan perlu dijalankan. Sila rujuk Bahagian I, Perkara 3.0: Pengurusan Indeks Penyakit dan Bahagian III: Panduan Tindakan

Rumah sembelih

Sekiranya terdapat ternakan yang disyaki terjangkit LSD semasa pemeriksaan ante-mortem dan post-mortem di rumah sembelih dijalankan, pensampelan hendaklah dijalankan dan dihantar ke makmal bagi tujuan pengesanan virus. Borang EpiS09 perlu dihantar kepada PPVN dan ADIC.

PENGHAPUSAN DAN PELUPUSAN

• Ternakan yang disahkan positif atau disyaki LSD, hendaklah segera diasingkan dan direkod untuk dihapuskan di Rumah Sembelih Yang Diluluskan atau Rumah Sembelih Dilesenkan atau di fasiliti/premis yang dibenarkan oleh Pengarah DVS Negeri dan dijalankan di bawah pengawasan PBV.
• PBV atau DVSN mengeluarkan notis arahan penghapusan ternakan kepada penternak yang terlibat. Rujuk APTVM: Penghapusan
• SKV dan Permit pemindahan ternakan terjangkit LSD dikeluarkan kepada penternak sebelum ternakan dipindahkan ke rumah sembelih.
• Karkas ternakan perlu diperiksa oleh Pegawai Pemeriksa Daging DVS untuk menentukan sama ada daging boleh dijual untuk dijadikan makanan manusia (dilupuskan secara separa) atau dilupus menyeluruh bergantung kepada keterukan lesi.
• Keseluruhan karkas atau sebahagian karkas seperti kulit atau organ dalaman yang mempunyai lesi jangkitan LSD dan tidak sesuai untuk dijadikan makanan manusia hendaklah dilupuskan. Rujuk APTVM: Penghapusan.

BAYARAN PAMPASAN

• Pembayaran pampasan dipertimbangkan ke atas ternakan terjangkit LSD setelah ternakan dihapuskan dan/atau dilupuskan.
• Laporan Pegawai Pemeriksa Daging DVS diperlukan bagi menentukan kadar yang layak dibayar kepada pemilik ternakan yang dihapuskan dan/atau dilupuskan.
• Kadar yang dibayar bergantung kepada sama ada pelupusan separa atau penuh dan mengikut kadar sedia ada (merujuk kelulusan MOF pada tahun 2011).
• Borang permohonan hendaklah dilengkapkan dan disahkan oleh PBV bersama dokumen sokongan yang telah ditetapkan.
• KBK perlu memastikan dokumen yang lengkap dan menghantarnya kepada Bahagian Kawalan Penyakit dan Biosekuriti Veterinar, Jabatan Perkhidmatan Veterinar Malaysia. Rujuk APTVM: Pampasan

Penyakit Anaplasmosis

Kawalan Pemindahan Ternakan

• AKP dan SKV yang dikeluarkan oleh DVS Negeri yang mengeluarkan ternakan mestilah mematuhi syarat yang telah ditetapkan dalam klausa 2.1 -2.3. (Rujuk APTVM Pengurusan Kebenaran Pindah Ternakan dan Produk Ternakan Antara Negeri di Malaysia)
• Kumpulan ternakan yang ingin dipindah haruslah diasingkan dari gerompok ternakan yang lain selama 21 hari sebelum pemindahan dilakukan.

Penyakit Caseous Lymphadenitis (CLA)

Kawalan Pemindahan Ternakan

• Pemindahan ternakan dari gerompok positif mestilah ternakan yang tidak menunjukkan tanda klinikal dan serologi negatif.
• AKP dan SKV yang dikeluarkan oleh DVS Negeri yang mengeluarkan ternakan mestilah mematuhi syarat yang telah ditetapkan di atas. (Rujuk APTVM (20a(1): 2009 Pengurusan Kebenaran Pindah Haiwan dan Produk Haiwan Antara Negeri di Malaysia)

PANDUAN TAKAI

• Kondem keseluruhan Lesi menyeluruh pada beberapa organ utama atau kondisi badan kurus kering
• Kondem separa Lesi dan organ yang terlibat dibuang sekiranya skor badan >3 dan lesi setempat

PENGHAPUSAN DAN PELUPUSAN

• Tindakan penghapusan dan pelupusan ternakan berpenyakit berpandukan kepada kriteria seperti di Lampiran 1 dan APTVM 22 (e): 1/2010) Penghapusan.

Pemeriksaan denyut jantung (pulsus) dan nadi

Pemeriksaan kadar denyutan jantung adalah dengan meletakkan tapak tangan dan meraba dada di belakang hujung dari elbow dekat kaki depan kiri di posisikan kira-kira satu per tiga di depan kaki kanan pastu buat kiraan denyutan jantung.. kemudian tekan hujung jari periksa nadi samaada di pangkal leher atau pada femoral artery berdenyut nadi dan buat kiraan

Kadar nadi

Bagaimana Cara Pengambilan Contoh Spesimen

Seperti kita tahu,Makmal Diagnosa Veterinar diwujudkan untuk menjalankan perkhidmatan diagnosis Bakteriologi, Biologik, Hematologi & Biokimia Klinikal, Histopatologi, Serologi , Parasitologi, Post Mortem, Kesihatan Umum, dan Virologi..

Pemilihan specimen untuk dihantar kepada Makmal Diagnosa bergantung jenis penyakit yang disyaki dan juga dari tanda-tanda penyakit yang di tunjukkan oleh haiwan atau ternakan. Pada kebiasaannya, pemeriksaan post mortem tidak dapat memberi gambaran tentang penyakit sebenar. Dalam keadaan tersebut banyak specimen perlu dihantar supaya berbagai ujian dapat dijalankan bagi mendapatkan keputusan yang memuaskan..

Pengambilan Semple Darah Ternakan

Pengambilan sample darah mengunakan Venoject tiub Pengambilan darah melalui vena ekor (coxygea).

Venoject tiub ada beberapa fungsi:
Tiub plain- Ujian Serologi/ Protozua
Tiub Heprin- Ujian Virologi

Trypsin ethylen diamin tetra acetic acid (EDTA)- Ujian Toksilogi dan ujian kehadiran parasit dalam darah

Ujian yang dijalankan
1.Hematoma
2.Kultur
3.Serologi

Spesimen yang diambil
1.Keseluruhan darah
2.Smear
3.Serum
4.Plasma

Ujian pada sample keseluruhan darah
1.Spesimen Virologi
2.Ujian hematology / Complete Blood Count ( CBC)
3.Diagnosis Protozoa darah / Thin Blood Smear
-Guna anti Coagulant (EDTA)
-Simpan dalam bekas sejuk
-Jangan dingin beku

Ujian sample serum
-Bagi ujian spesimen Serologi
-Guna Plain Tube biarkan darah Clot ( beku)
-Minima 1 ml
-Masukkan darah beku dalam bekas dan dihantar dalam keadaan sejuk
-Centrifuge dan asingkan darah beku dari serum dalam keadaan dingin beku

Ujian bagi sample Smear
-Tujuan mengesan Protozoa dalam darah
-Smear diatas Slide Microskop
-Keadaan kering dan dengan methanol

Pengambilan Semple Rembesan / cecair lelehan Ternakan

Ujian yang dijalankan adalah Bakterialogi

Cara pengambilan semple dari cecair lelehan adalah

1.Gunakan swab kapas dibasah dengan medium perantaraan

2.Hantar ke makmal pada suhu 4° C

Pengambilan Semple Tinja  Ternakan

Ujian yang dijalankan

1.Parasitologi

2.Virologi

3.Bakterialogi

Cara pengambilan spesimen tinja adalah 

-Spesimen tinja perlulah segar baru diambil, anggaran 10grm

-Kaedah rectal pinch untuk ujian bakterialogi bagi penyakit Johnes dan Salmonela

-Hantar bungkusan dalam ais 5° C kemakmal dalam masa 24 jam

Pengambilan Semple kulit ternakan

Ujian yang dijalankan adalah Bakterialogi 

Ujian kultur bakteria

Cara pengambilan semple kulit

1.Kikisan lesi (bahagian abnormal)

2.Ambil cecair Vesicular

3.Simpan dalam keadaan sejuk

4.Juga boleh digunakan untuk diagnosis penyakit FMD

Pengambilan Semple Urin/ air kencing Ternakan

Ujian yang dijalankan

1.Parasitologi

2.Bakterialogi

Cara pengambilan semple urin

1.Gunakan bekas yang disteril

2.Simpan dalam keadaan sejuk

3.Dapatkan sekurang-kurangnya 2mg/100ml toluene atau 5ml

4.Boleh gunakan Chloroform boleh digunakan sebagai pengawet

Pengambilan Semple Susu Ternakan

Ujian yang dijalankan ialah Bakterialogi

Cara pengambilan spesimen susu adalah

1.Cuci ambing susu ternakan dan asingkan aliran pertama

2.Dapatkan sekurang-kurangnya 10ml susu

3.Simpan dalam keadaan sejuk

4.Hantar secepat mungkin